Öncelikle tüm ideYAPI ailesine selam ediyorum.
Hem bir tartışma hem de fikir alışverişi olması açısından böyle bir konu başlığı açmayı uygun gördüm. Konu biraz detaylı olduğu için uzun bir paylaşım olacaktır. Sabrınız için şimdiden teşekkür ederim.
Sektörümüzde son zamanda gelişen literatür ve bilgisayar imkanları neticesinde artık okulda öğrendiğimiz bir çok hesap yöntemi ve yaklaşım geçerliliğini yitirmiş durumda. Sözgelimi artık eşdeğer deprem yükünü sadece belirli binalarda veya modal analizle kıyaslama yaparak bazı katsayılar elde etmek için kullanıyoruz. Aynı şekilde artık bizim yapı statiğinde öğrendiğimiz Cross ya da Moment Dağıtım Yöntemi olarak bilinen metot yerine sonlu elemanlar analizi kullanıyoruz. Ayrıca basınç veya eğilme çubuklarında, hatta perdelerde gereken donatıları fiber model kullanarak hesaplayabiliyoruz. Tabi bunları okulundan 2005 yılında mezun olan bir meslektaşınız olarak yazıyorum.
Öncelikle bundan yaklaşık 10 yıl önce başta İsmail bey olmak üzere bizi yarı rijit diyafram ve diyafram türleri ile tanıştıran ideYAPI ailesine teşekkür ediyorum. Sektörde proje hizmeti veren eski mühendislerin ve bazı akademisyenlerin dahi binada diyafram nedir, hangi bina için hangi diyafram kabulü ile hesap yapmak gerekir noktasında hiçbir bilgiye sahip olmadıklarına çok kez şahit oldum. 2018 yönetmeliğinden önce de birçok binada yarı rijit (elastik) diyafram kabulü ile hesap yapıyorduk. O dönemde belediye bunu yasaklamıştı. Yeni yönetmelik uyarınca tekrar kullanmaya başlayabildik. Fakat bu seferde başka bir cad programını kullanan hakim çevre belediye başkanı ve meclisini de etkisine alarak, meclis kararı ile yine yarı rijit diyafram kullanımını yasaklama yoluna gitti. Anlaşılan matematikle kavgaları var! Bu vesile ile bir çok binada yönetmeliğe aykırı proje çizme ya da hiç çizmeme noktasında yasal mücadelemizi devam ettiriyoruz. Diyafram konusu ile ilgili de detaylı olarak ayrı bir başlık açacağım.
10 yıldan fazladır proje üreten ve sebep-sonuç ilişkisine dayalı analitik düşünmeye çalışan bir mühendis olarak kendimi birçok şeyi sorgulamak zorunda hissettim. Bu süreç zarfında yerli-yabancı birçok yayın, akademik çalışma ve rapor okudum. ideCAD’in forumu ve teknik desteği de bu süreç zarfında birçok şeyi öğrenmemize vesile oldu. Hala çok bir şey bildiğimi iddia edecek durumda değilim. En azından mantığını anlamaya çalışıyorum. Özellikle ideCAD’in 8 versiyonu ile oldukça gelişen analiz sonuçlarını ve yapı modelini inceleme olanakları sayesinde daha hassas hesaplar ve nokta atışı tasarımlar yapma imkanı bulduk.
Bu süreç zarfında 100’lerce bina çözümlemiş bir meslektaşınız olarak müşahede ettiğim şeyler şunlardır;
Hem bir tartışma hem de fikir alışverişi olması açısından böyle bir konu başlığı açmayı uygun gördüm. Konu biraz detaylı olduğu için uzun bir paylaşım olacaktır. Sabrınız için şimdiden teşekkür ederim.
Sektörümüzde son zamanda gelişen literatür ve bilgisayar imkanları neticesinde artık okulda öğrendiğimiz bir çok hesap yöntemi ve yaklaşım geçerliliğini yitirmiş durumda. Sözgelimi artık eşdeğer deprem yükünü sadece belirli binalarda veya modal analizle kıyaslama yaparak bazı katsayılar elde etmek için kullanıyoruz. Aynı şekilde artık bizim yapı statiğinde öğrendiğimiz Cross ya da Moment Dağıtım Yöntemi olarak bilinen metot yerine sonlu elemanlar analizi kullanıyoruz. Ayrıca basınç veya eğilme çubuklarında, hatta perdelerde gereken donatıları fiber model kullanarak hesaplayabiliyoruz. Tabi bunları okulundan 2005 yılında mezun olan bir meslektaşınız olarak yazıyorum.
Öncelikle bundan yaklaşık 10 yıl önce başta İsmail bey olmak üzere bizi yarı rijit diyafram ve diyafram türleri ile tanıştıran ideYAPI ailesine teşekkür ediyorum. Sektörde proje hizmeti veren eski mühendislerin ve bazı akademisyenlerin dahi binada diyafram nedir, hangi bina için hangi diyafram kabulü ile hesap yapmak gerekir noktasında hiçbir bilgiye sahip olmadıklarına çok kez şahit oldum. 2018 yönetmeliğinden önce de birçok binada yarı rijit (elastik) diyafram kabulü ile hesap yapıyorduk. O dönemde belediye bunu yasaklamıştı. Yeni yönetmelik uyarınca tekrar kullanmaya başlayabildik. Fakat bu seferde başka bir cad programını kullanan hakim çevre belediye başkanı ve meclisini de etkisine alarak, meclis kararı ile yine yarı rijit diyafram kullanımını yasaklama yoluna gitti. Anlaşılan matematikle kavgaları var! Bu vesile ile bir çok binada yönetmeliğe aykırı proje çizme ya da hiç çizmeme noktasında yasal mücadelemizi devam ettiriyoruz. Diyafram konusu ile ilgili de detaylı olarak ayrı bir başlık açacağım.
10 yıldan fazladır proje üreten ve sebep-sonuç ilişkisine dayalı analitik düşünmeye çalışan bir mühendis olarak kendimi birçok şeyi sorgulamak zorunda hissettim. Bu süreç zarfında yerli-yabancı birçok yayın, akademik çalışma ve rapor okudum. ideCAD’in forumu ve teknik desteği de bu süreç zarfında birçok şeyi öğrenmemize vesile oldu. Hala çok bir şey bildiğimi iddia edecek durumda değilim. En azından mantığını anlamaya çalışıyorum. Özellikle ideCAD’in 8 versiyonu ile oldukça gelişen analiz sonuçlarını ve yapı modelini inceleme olanakları sayesinde daha hassas hesaplar ve nokta atışı tasarımlar yapma imkanı bulduk.
Bu süreç zarfında 100’lerce bina çözümlemiş bir meslektaşınız olarak müşahede ettiğim şeyler şunlardır;
- Maalesef birçok meslektaşımız kulaktan dolma mühendislik yapıyor. Yaşça ve dolayısı ile tecrübe olarak benden büyük meslektaşlarımdan tutarlı-tutarsız birçok tavsiye ve tenkit aldım. Her söylenen karşısında “Neden böyle yapmalıyım?” sorusunu sorduğum zaman %70 oranında geçerli yada geçersiz bir neden duyamadım. Geriye doğru bakınca aslında söylediklerinin yarıdan çoğu doğru şeyler olmasına rağmen sebeplerini onların da bilmediklerini, sadece kalabalığa uyduklarını gördüm.
Bunlara birçok örnek sayabilirim ama uzatmamak adına sadece birkaçına değineceğim. 1m konsol derinliği olan saçak döşemelerine hesaptan bağımsız olarak 15cm ara ile @14 - @16 konsol donatısı çizen, yükleme durumu ne olursa olsun 25x50cm kesitindeki kirişlerin hepsine varsayılan olarak 3@14 düz donatı koyan (kaldı ki açıklık donatısı sadece düşey yükleri taşımak için kullanılır), sadece kare kolon kullanmayı tavsiye eden, ideStatik’in deprem yüklerini %15 noksan (kulaktan dolma) hesapladığını söyleyen vs.
- Aynı rijitlik (etkin göreli kat ötelemesi) ve aynı deprem dayanıma sahip olan binanın doğru mühendislik, yaklaşım ve taşıyıcı sistem tasarımı ile kötü yaklaşıma göre %40’a kadar daha ekonomik çözülebildiğini müşahede ettim. Burada birinci yol, binaya taşıyıcı sistem empoze etmek neticesinde binayı zorlayarak çözmek (özellikle A1 düzensizliği ve hetorejen rijitlik dağılımı) yada binanın ihtiyacına uygun taşıyıcı sistem tasarımını yaparak binayı malzemenin tabiatına uygun olarak çözmek şeklinde iki farklı yaklaşım olduğunu gözlemledim.
Yukarıda da bahsettiğim gibi ideCAD’in gelişmiş raporlama ve analiz sonrası görselleştirme araçlarını kullanarak binanızın davranışına hakim olma konusunda elinizde çok güçlü bir araç var. Yukarıda yazdığım şekilde doğru tasarımı güçlü bir araç olmadan el yordamı ile yapmak çoğu zaman mümkün olmayabilir.
- Piyasada hakim olarak (doğru yada yanlış) uygulanandan farklı bir şey yapıldığında statükoya aykırı davranıldığı gerekçesi ile peşinen ret edilmesi sıradan bir uygulamadır. Mühendislerin tekniğe ve yönetmeliğe uygun olsa bile özgün tasarımlar sergileme ve potansiyelini ortaya koyması noktasında kısıtlanması olmazsa olmazdır.
Kapalı kutu gibi çalışan ve şeffaf olmayan xtxxCad yazılımını kullanan mühendislerin ekseri çoğunluğu literatüre ve yönetmeliğimize kendi programlarının çerçevesinden bakarlar. Yönetmeliğin çerçevesinden kendi programlarına bakmazlar. (Kaldı ki bazı hususlarda bu müelliflerin kendilerine göre TBDY 2018’e de aykırı olacak şekilde yönetmelikleri vardır.) Yarım yamalak aldıkları teknik destekte duyduklarını mutlak doğru gibi kabul ederler. Bir şey o programda varsa vardır ve doğrudur yoksa yanlış ve üç kağıttır. İleri gitmek ve yanlış anlaşılmak istemem ama teşbihte hata olmaz kabilinden ve tırnak içinde ; “bu diğer programı kullananlar adeta bir tarikat ve başlarındaki program yazarı ise adeta bir tarikat şeyhidir ve sorgulanamaz”
- Yukarıda bahsedilen diğer programın ne Türkçe ne de İngilizce olmayan tarzanca arayüzü ve teknik terimleri yüzünden kafaları dumura uğramış durumdadır. (Mesela ‘Kolon-Kiriş Birleşim Kesme Güvenliği’ tahkikine ‘Kuşatılmış Kolon Kontrolü’ derler.) Sözgelimi “Sizdeki yarı rijit (elastik) diyafram bizdeki non-lineer analize karşılık gelir”, “Siz binayı lineer mi, FEA ile mi çözüyorsunuz?” gibi elma ile armudu karşılaştıran birçok soru aldım ve hala alıyorum. Kendi programlarında elastik diyafram kabulü ile analiz imkanı olmadığından (deprem yönetmeliğine uygunluğu soru işareti) gerek yapı denetim kontrolleri gerekse idare kontrolleri bunu engellemeye çalışır. Ama diyafram kabulü nedir konusunda bir fikir sahibi değildirler. Tabi bu yazılımı kullanan ve bu şekilde olmayan birçok saygıdeğer meslektaşımın olduğunu da tahmin ediyorum. Sadece ben henüz denk gelmedim.
Bu diğer yazılımda mesela en yüksek göreli kat ötelemesinin hangi elemandan kaynaklandığını raporlarda doğrudan göremezsiniz. Aynı şekilde A1 burulma düzensizliğinin hangi elemandan (daha doğrusu binanın hangi ekseninden) kaynaklandığını raporda doğrudan göremezsiniz. Elinizde ‘Cin Ali’ benzeri bir deformasyon animasyonundan daha fazlası yoktur. Böylece siz konuya hakim olsanız bile elinizdeki araç size yeterli imkanları sağlamadığı için kısıtlanmış olursunuz. Sözün özü ideCAD sizin mühendisliğinizi tam manası ile ortaya koymanıza imkan veren güçlü bir araçtır. Dünyada meydana gelen gelişmelere paralel programda gelişiyor.
- Son derece şeffaf, bütün teorik esasları açıklanmış ve son dönemde hizmete açılan ‘Bilgi Bankası’ ile de Türkiye’de bulunmayan derinlikte bir literatürü hem oluşturmuş, hem bir araya toplamış hem de ücretsiz olarak kullanıcılarının hizmetine sunmuştur.
Her şeye rağmen söz konusu diğer yazılım da benzer kabuller ile yakın ve tutarlı sonuçlar vermektedir. Bu konuda yakın sayılabilecek zamanda yazılmış az sayıda da olsa tez ve araştırmalar mevcut. Benim eleştirim diğer programın kendisine değil, diğer programı kullanam benim tanıdığım kullanıcılarının bakış açılarınadır.
- Bu noktada hem ideCAD kullanıcılarının (yani bizlerin), hem de tüm meslektaşlarımızın faydasına olacak şekilde, genelde paket programların, özelde ideCAD’in bir binanın çözümünde sırası ile hangi aşamaları, hangi metotlarla gerçekleştirdiğinin de bilgi bankasına eklemesinin faydalı olacağı kanaatindeyim. Sektörün genel eğitim seviyesi ve bilgi düzeyi de göz önüne alınarak, bu aşamalarda birbirinin alternatifi olan yöntemlerin zikredilmesi ve hangisinin ne zaman tercih edileceğinin açıklanması da faydalı olacaktır. Bina hakim titreşim modunun bulunması, kat ağırlıklarının hesabı, sprektrum eğrisi ve deprem yükünün bulunması…. gibi.(Eşdeğer Deprem Yükü – Modal Analiz, Cross – FEA, Lineer – Nonlineer, Rijit – Elastik diyafram bu aşamalarda açıklanırsa en azından kendi adıma memnun olurum.)
böyle tutumlara örnek vermek için paylaştım. Çok sayıda kirişsiz döşemeli bina tasarımı yaptım ve inşaa edildiler. Kesinlikle dediğiniz gibi dikkat gerektiriyor. Bazen ufak tefek gözden kaçan şeyler başa bela olabilir.