Çelik yapı projelerinde yapı elemanlarının moment aktarıp aktarmayacağı ya da mafsallı olup olmayacağına karar vermek, yapının tasarım konsepti ve statik analiz sonuçları doğrultusunda yapılır. Bu karar, yapının taşıyıcı sistem türüne ve yük taşıma davranışına bağlıdır. Aşağıdaki adımlar, bu kararı verme sürecinde izlenmesi gereken temel kriterleri ortaya koyar:
- Yapı Tipinin Belirlenmesi: Eğer yapı bir moment aktaran çerçeve sistemi olarak tasarlanmışsa, kolon ve kiriş birleşim noktalarında moment aktarıcı birleşimler kullanılır. Bu tür sistemler, genellikle daha rijit olup, yatay yükleri karşılamada üstündür. Mafsallı sistemler ise daha esnek olup genellikle çelik makas sistemlerinde tercih edilir. Bu sistemde, kiriş ve kolon birleşimlerinde moment aktarımı olmaz; yatay yüklerin büyük bir kısmı çaprazlar veya perde duvarlar tarafından taşınır. Taşıyıcı Sistem Türü: Sünek çerçeve sistemlerinde, moment aktaran birleşimler yapısal stabilite ve rijitlik sağlamak için tercih edilir. Bu sistemler, deprem etkisi altında büyük deformasyonlara maruz kalabilir ve bu yüzden moment aktarıcı birleşimlerin doğru konumlandırılması çok önemlidir. Basit çerçeve sistemlerinde ise mafsallı birleşimler genellikle sadece düşey yükleri taşır ve yatay yükler çaprazlarla karşılanır.
- Yüklerin ve Yanal Hareketlerin Analizi: Yapıya etki eden yanal yükler (rüzgar, deprem) dikkate alındığında, yatay yüklerin taşınmasında moment aktaran birleşimlerin nerede gerekeceği belirlenmelidir. Ankastre birleşimler, deprem ve rüzgar yüklerine karşı daha dirençli olduklarından kritik konumlarda (örneğin kolon-kiriş birleşim noktaları) tercih edilir. Mafsallı birleşimler, genellikle sadece düşey yüklerin taşındığı bölgelerde kullanılır. Bu tür birleşimler, moment aktarmadığı için yapının serbestçe dönmesine olanak sağlar.
Projelerde kullanılan yönetmelikler (örneğin
TBDY 2018,
AISC veya
Eurocode) bu birleşimlerin tasarımı konusunda yol gösterir. Yönetmeliklerdeki kurallar, moment aktaran ve mafsallı birleşimlerin nerelerde kullanılması gerektiğini, ayrıca birleşimlerin nasıl hesaplanacağını detaylandırır.
Sonuç olarak, çelik projelerde hangi elemanların moment aktarıcı, hangilerinin mafsallı olacağı, hem yapının taşıyıcı sistemine hem de taşıyacağı yüklerin cinsine göre belirlenir. Mesnet koşulları ise yapının stabilitesi ve rijitlik gereksinimlerine göre şekillenir. Bu kararların, statik analizlerin dikkatle değerlendirilmesi ve yönetmeliklere uygun şekilde verilmesi, yapının güvenliği açısından kritik öneme sahiptir.